Amortisman kavramı, adını duyduğunuzda sizi endişelendirebilir, ancak aslında oldukça önemli ve merak uyandırıcı bir konudur. Özellikle Türkiye’deki vergi sistemi içinde işletmeler için kritik bir role sahiptir. Bu yazıda, amortismanın ne olduğunu, nasıl hesaplandığını ve Türkiye’deki vergi düzenlemelerindeki yerini ayrıntılı bir şekilde ele alacağız. Şimdi, bu konuya daha yakından bir göz atalım.
Amortisman Nedir?
Amortisman, işletmelerin fiziki varlıklarının (örneğin binalar, makineler, araçlar) zaman içindeki değer kaybını temsil eder. Her şey zamanla eskir, aşınır ve değer kaybeder, işte amortisman da tam olarak bu kaybı hesaplamaya ve kayıtlara geçirmeye yarar.
Örneğin, bir inşaat şirketi bir iş makinesi satın aldığında, bu makine her yıl kullanıldıkça değer kaybeder. İşte amortisman, bu değer kaybını düzenlemek ve işletmenin finansal tablolarına yansıtmak için kullanılır.
.
Türkiye’deki Vergi Sistemi ve Amortisman
Şimdi geldik Türkiye’deki vergi sistemi ile amortismanın nasıl ilişkilendiğine. Türkiye’de işletmeler, amortismanı vergi avantajı elde etmek ve işletme sermayesini korumak için kullanır. İşte bu noktada iki önemli kavram devreye girer: yeniden değerleme ve yıpranma payı.
Yeniden Değerleme: İşletmeler, varlıklarını piyasa değerine göre güncelleyerek yeniden değerleme yapabilirler. Bu, varlıkların gerçek değerine daha yakın bir şekilde kaydedilmesini sağlar ve vergi avantajı sunabilir.
Yıpranma Payı: İşletmeler, belirli koşulları sağladığında, elde ettiği kazancın bir kısmını vergiden muaf tutabilir. Yıpranma payı, işletmelerin amortisman giderlerini azaltmalarına yardımcı olur ve ekonomik olarak avantajlı bir durum yaratabilir.
Sonuç olarak, amortisman, işletmelerin varlıklarını kayıtlarında doğru bir şekilde yansıtmalarını ve vergi yükünü azaltmalarını sağlayan önemli bir kavramdır. Türkiye’deki vergi sistemi içinde, doğru bir amortisman politikası izlemek işletmeler için büyük bir avantaj sunar ve yeniden değerleme ile yıpranma payı gibi unsurlar da bu avantajı artırabilir. Bu nedenle, işletmelerin bu konuda uzman bir muhasebeci veya mali danışmanla çalışmaları önemlidir.
Amortisman belki de işletme finansmanının karmaşık bir parçası olabilir, ancak işletmelerin sağlıklı bir mali tabloya sahip olmaları ve vergi avantajlarından yararlanmaları için vazgeçilmezdir.
.
Amortisman Neden Önemlidir?
Amortismanın hesaplanması, işletmenin kullanılan varlıklarının ömrünü ve değer kaybını dikkate alarak yapılır. Türkiye’de yaygın olarak kullanılan iki amortisman yöntemi bulunur:
- Vergi Avantajları: Türk Vergi Kanunu’na göre, amortisman giderleri işletmelerin gelir vergisi beyannamesinde dikkate alınabilir. Bu da işletmenin vergi yükünü azaltabilir. Dolayısıyla, amortisman hesaplama işlemi işletmelere vergi avantajları sunar.
- Varlık Değerinin Korunması: Amortisman, bir varlığın kullanımı sırasında oluşan değer kaybını yansıtır. Bu, işletmelerin varlıklarını korumalarına yardımcı olur. Örneğin, bir makine her yıl bir miktar değer kaybedebilir, ancak bu kaybı hesaba katmak, makinenin yenilenmesi veya onarılması gerektiğini belirlemeye yardımcı olur.
.
Hangi Kıymetler Amortisman Hesabına Dahil Edilir?
Vergi Usul Kanunun 313. maddesine göre işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalan:
- Gayrimenkuller ile gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetler (VUK md 269)
- Alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmleri amortismana tabidir.
Yukarıda da ifade ettiğimiz üzere bir iktisadi kıymetin amortismana tabi olması, iktisadi kıymetin elde edilme değerinin Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen faydalı ömürlere göre kısım kısım gider yazılmasını ifade eder.
İktisadi kıymete ait amortisman tutarı bir iktisadi kıymetin alış bedelinin amortisman oranı ile çarpılmasıyla bulunur.
.
Faydalı Ömür Nedir?
Faydalı ömür bir iktisadi kıymetin kullanım süresi yani ekonomik ömrüdür.
İlgili VUK Genel Tebliğlerinde (333,365,389 ve 458 numaralı Tebliğler) hangi duran varlığın kaç yıl faydalı ömrü olduğu belirlenmiştir. Gelir İdaresi tarafından bu tebliğlerde belirlenen iktisadi kıymetler ve faydalı ömürleri birleştirilerek bir liste haline getirilmiştir. Bu listeye GİB’in ilgili sayfasından ulaşabilirsiniz.
Bu listenin birinci ve altıncı bölümleri binalar, demirbaşlar, bilgisayarlar, taşıtlar gibi her sektör için geçerli olan genel anlamda iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerine ayrılmışken; yedinci bölümden itibaren sektörel bazda ayrım yapılmıştır.
Dolayısıyla, örneğin tarım sektöründe faaliyet gösteren bir işletmeniz varsa ve faaliyet alanınızla ilgili bir duran varlık alımınız söz konusu ise listenin yedinci bölümüne,yine aynı şekilde ağaç ürünleri imalatında faaliyet gösteriyorsanız, listenin yirmi üçüncü bölümüne göre faydalı ömür tespiti yapmanız daha doğru olacaktır.
Faydalı ömrü bilinen bir iktisadi kıymetin amortisman oranın bulunması için aşağıdaki formülden yararlanılabilir.
Amortisman Oranı = 1 / Faydalı Ömür
Yukarıda bahsi geçen listeyi incelediğiniz zaman listede hem faydalı ömürlere hem de amortisman oranlarına yer verildiğini görebilirsiniz.
.
Birikmiş amortisman nedir?
Birikmiş amortisman bir sabit kıymetin alış bedelinin, faydalı ömrüne göre ilgili dönemlerde giderleştirilerek hesaplanan cari amortisman tutarlarının yıllara göre kümülatif olarak toplamına eşittir.
Birikmiş Amortismanlar “257-Birikmiş Amortismanlar” hesabında takip edilir. Bu hesap aktifi düzenleyici pasif karakterli bir hesap olduğu için amortisman ayrıldığı zaman bu hesaba alacak kaydı yapılır.
Aşağıdaki amortisman tablosu örneğimize göre bilgisayara ait yıllık amortisman bedeli hesaplaması şöyledir:
| Duran varlık alış bedeli | Amortisman oranı | Yıllık amortisman tutarı |
| 5000 TL | 0.25 | 1250 TL (5000×25%) |
Hesaplanan yıllık amortisman tutarı kayıtlara aşağıdaki şekilde yansıyacaktır. Amortisman yıllık olarak hesaplandığı için bu kaydın 31 Aralık 2022 tarihinde yapılması uygun olacaktır. Şayet amortisman aylık ya da 3 aylık olarak hesaplanırsa, hesaplandığı ayda ya da geçici vergi dönemlerinde aşağıdaki kaydın yapılması gerekir:
| Hesap kodu | Borç | Alacak | |
| 1250.00 TL | |||
| 770.01 Demirbaş Amortismanı | 0 | ||
| 257.01 Demirbaş Birikmiş Amortismanı | 1250.00 TL |
770 Genel Yönetim Giderleri ve 257 Birikmiş Amortismanlar ana hesaplarının altında alt hesaplar açıldığı varsayılmıştır.
Yukarıdaki örneğimizden yola çıkarak yıllık amortisman tutarı hesaplanarak giderleştirilen bilgisayar için birikmiş amortisman tutarı da aşağıdaki gibi olacaktır:
| Yıllar | Yıllık Amortisman Tutarı (Yıllık Amortisman Gideri) | Birikmiş Amortisman Tutarı (Birikmiş Amortisman Gideri) |
| 2022 | 1250.00 TL | 1250.00 TL |
| 2023 | 1250.00 TL | 2500.00 TL |
| 2024 | 1250.00 TL | 3750.00 TL |
| 2025 | 1250.00 TL | 5000.00 TL |
Yukarıdaki tablodan da da anlaşılacağı üzere birikmiş amortisman tutarını bulmak için her sene ayrılan yıllık amortismanların toplamı alınır.(Birikmiş amortisman bölümünü anlatırken amortisman yöntemi olarak normal amortisman yöntemi kullanılmıştır.)
.
Amortisman Hesaplama Yöntemleri Nelerdir?
Bu yöntemlere birlikte göz atalım.
Normal Amortisman
Bu yöntemde amortisman tutarı alış bedeli üzerinden Maliye Bakanlığı tarafından tespit ve ilan edilen oranlara göre hesaplanır.
Azalan Bakiyeler Yöntemi
Bu yöntemde amortisman tutarı ilk yıl alış bedeli üzerinden, sonraki yıllarda ise net defter değeri üzerinden hesaplanır. Azalan bakiyeler yöntemini sadece bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerden dileyenler uygulayabilir.
VUK mükerrer madde 315’e göre Azanlan Bakiyeler Yönteminin uygulanmasından aşağıdaki kurallara dikkat edilmesi gerekir:
1. Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, daha önce ayrılmış olan amortismanlar toplamının düşülmesi suretiyle bulunur. Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.
2. Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır. Yani örneğin, amortismanı oranı %40 olan bir sabit kıymet için azalan bakiyeler yöntemi uygulanmak istenirse bu yönteme göre hesaplanacak amortisman oranı normal şartlar altında %80 (normal amortisman oranının iki katı) olması gerekirken, kanun maddesindeki kısıtlama nedeniyle amortisman oranı %50 olarak dikkate alınır.
3. Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır. Faydalı ömür süresinin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir (amortisman yoluyla gider yazılır.)
Diyelim ki bir sabit kıymetin faydalı ömrü 5 yıl ve azalan bakiyeler yöntemi ile amortisman hesaplanıyor. Bu durumda yine 5 yıl için amortisman ayrılır ama amortisman oranı hesaplanırken azalan bakiyeler yöntemine göre bulunur. Bu örnek için 5 yıl faydalı ömür için normal amortisman oranı %20 , azalan bakiyelere göre amortisman oranı ise %20 x 2 = %40 olur.
Fevkadele Amortisman
Fevkalede amortisman yöntemi VUK madde 317’inde ifade edilmiştir. İlgili maddeye göre amortismana tabi olup
1. Yangın, deprem, su basması gibi afetler neticesinde değerini tamamen veya kısmen kaybeden;
2. Yeni icatlar dolayısiyle teknik verim ve kıymetleri düşerek tamamen veya kısmen kullanılmaz bir hale gelen;
3. Cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma ve yıpranmaya maruz kalan;
Menkul ve gayrimenkullerle haklara, mükelleflerin müracaatları üzerine ve ilgili Bakanlıkların mütalaası alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen “Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri” uygulanacağı hüküm altında alınmıştır.
Madenlerde Amortisman
VUK’un 316. maddesinde İşletme sebebiyle içindeki cevherin azalmasından dolayı maddi değerini kaybeden madenlerin ve taş ocaklarının imtiyaz veya maliyet bedelleri, ilgililerin, müracaatları üzerine bunların büyüklük ve mahiyetleri göz önünde tutulmak ve her maden veya taş ocağı için ayrı ayrı olmak üzere Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca belli edilecek nispetler üzerinden yok edileceği ifade edilmektedir.
.
Amortisman Nasıl Hesaplanır?
Türk Vergi Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu, işletmelerin amortisman hesaplaması için bazı kurallar ve yöntemler belirler. İşte en yaygın kullanılan iki yöntem:
- Düz Hat (Lineer) Yöntemi: Bu yöntemde, bir varlığın maliyeti, kullanım ömrüne bölünerek her yıl aynı tutarda düşürülür. Örneğin, bir bilgisayarın maliyeti 4.000 TL ise ve kullanım ömrü 4 yıl ise, yıllık amortisman gideri 1.000 TL olur.
- Azalan Bakiye Yöntemi: Bu yöntemde, her yıl önceki yılın bakiyesi üzerinden amortisman hesaplanır. Bu yöntem, varlığın değerinin zamanla azaldığını kabul eder. Özellikle varlığın kullanım ömrünün başlarında daha yüksek amortisman giderleri sağlar.
Normal Amortisman Yöntemi için Uygulama Örneği: Normal Amortisman Yöntemine göre iktisadi kıymete ait amortisman tutarını yıllık, aylık veya 3 aylık olarak hesaplayabilmek için aşağıdaki formüllerden yararlanabilirsiniz.
Cari Dönem Amortismanı (Yıllık) = Sabit Kıymet Alım Bedeli x Amortisman Oranı
Cari Dönem Amortismanı Bedeli (Aylık) = (Sabit Kıymet Alım Bedeli x Amortisman Oranı)/12
Cari Dönem Amortismanı Bedeli (3 Aylık) = (Sabit Kıymet Alım Bedeli x Amortisman Oranı)/4
Amortisman örnekleri 1:
İşletme 18/02/2022 tarihinde 5.000 TL+ %18 KDV değerinde bilgisayar satın almıştır. Amortisman hesaplama ve muhasebe kaydı aşağıdaki gibi olacaktır:
Bir duran varlık üzerinden amortisman ayırabilmek için ilk önce alınan varlığın işletme kayıtlarına geçmesi ve ayrıca envanter defterine de kaydedilmesi gerekir.
Bilgisayar alımına ilişkin muhasebe kaydı;
| Hesap Kodu | Borç | Alacak |
| 255-Demirbaşlar | 5000.00 TL | |
| 191-İndirilecek KDV | 900.00 TL | |
| 100-Kasa | 5900.00 TL |
Yukarıdaki kayıttan da anlaşılacağı üzere demirbaş niteliğindeki bilgisayar alındığı tarihte gider olarak kayıtlara alınmamış ve sabit kıymet (duran varlık) yazılarak işletme hesaplarına geçmiştir. Bu aşamadan sonra amortisman ayırma işlemine başlanabilir. Amortisman, aylık, 3 aylık ya da yıllık olarak hesaplanabilir. Burada unutulmaması gereken nokta ilgili yılda gider yazılmayan amortisman tutarı sonraki yıllarda gider yazılamayacağıdır.
Maliye Bakanlığının yayımlamış olduğu ve linkini yukarıda paylaştığımız listeye göre göre bilgisayara ait faydalı ömür 4 yıl, amortisman oranı ise %25 tir. Gelelim satın aldığımız bilgisayarın amortismanı hesaplamaya.
Bilgisayarı 2022 yılında satın almıştık ve VUK Tebliği bize faydalı ömrünün 4 yıl olduğunu göstermişti. Bu durumda bilgisayarın alım bedeli olan 5.000 TL’nin 4 yıl içinde amortisman yazılarak itfa edilmesi yani gider yazılması gerekir. Bahsi geçen 4 yıllık faydalı ömür süresi 2022 yılı da dahil edilerek bulunur. Yani bilgisayarın 2022, 2023, 2024 ve 2025 yıllarında amortismana tabi tutulması gerekir.
Örneğimiz için itfa (Borcu azar azar ödeyerek kapatma, sönüm) süresinin sonuna kadar hesaplanacak olan yıllık amortisman tutarları ve birikmiş amortisman tutarları aşağıdaki gibi olacaktır;
| Yıllar | Alış Bedeli | Amortisman Oranı | Yıllık Amortisman Tutarı | Birikmiş Amortisman |
| 2022 | 5000 TL | %25 | 1250 TL | 1250 TL |
| 2023 | 5000 TL | %25 | 1250 TL | 2500 TL |
| 2024 | 5000 TL | %25 | 1250 TL | 3750 TL |
| 2025 | 5000 TL | %25 | 1250 TL | 5000 TL |
Azalan Bakiyeler için Uygulama Örneği: Azalan Bakiyeler Amortisman Yöntemine göre iktisadi kıymete ait amortisman tutarını yıllık, aylık veya 3 aylık olarak hesaplayabilmek için aşağıdaki formüllerden yararlanabilirsiniz.
İlk yıl amortismanı (yıllık) = Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2
İlk yıl amortismanı (aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2)/12
İlk yıl amortismanı (3 aylık) = (Sabit kıymet alım bedeli x Amortisman oranı x2)/4
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (yıllık) = Net defter değeri x Amortisman oranı x2
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (aylık) = (Net defter değeri x Amortisman oranı x2)/12
İlk yıldan sonraki yıllar için amortisman tutarı (yıllık) = (Net defter değeri x Amortisman oranı x2)/4
Bu yöntem için karşımıza çıkan yeni kavram “net defter değeri” kavramıdır. Net defter değeri aşağıdaki formul ile hesaplanır.
Net Defter Değeri = Alış Bedeli – Ayrılan Birikmiş Amortismanlar
Örnek: İşletme 2022 yılında 10.000 TL + %18 KDV değerinde faydalı ömrü 5 yıl olan bir sabit kıymet almıştır. Azalan bakiyelere göre itfa süresinin sonuna kadar amortisman hesaplaması aşağıdaki şekilde olacaktır.
İlgili sabit kıymetin alımına ilişkin muhasebe kaydı;
| Hesap Kodu | Borç | Alacak |
| 255-Demirbaşlar | 10,000.00 TL | |
| 191-İndirilecek KDV | 1800.00 TL | |
| 100-Kasa | 11,800.00 TL |
Amortisman ayırmaya başlamadan önce ilgili varlığın amortisman oranını bulalım. Faydalı ömrü 5 yıl olan sabit kıymetin amortisman oranı normal amortisman yöntemi için %20’dir (⅕ yıl=%20). Ancak; hatırlayacağınız üzere azalan bakiyelerde %50’yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katı uygulanacağı için örneğimizde uygulanacak amortisman oranı %40 (%20×2=%40) olacaktır.
Yukarıda belirttiğimiz formüle göre ilk Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise 10.000 x %40 = 4.000 TL ve ilk yıla ilişkin birikmiş amortisman tutarı da yine 4.000 TL’ye eşit olacaktır.
Yine yukarıda belirttiğimiz formüle göre ikinci Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise net defter değeri üzerinden hesaplanacağı için öncelikle net defter değerini bulmamız gerekecek.
Net Defter Değeri = 10.000 TL (alış bedeli) – 4.000 TL (ilk yıl birikmiş amortisman tutarı) = 6.000 TL
Bu durumda ikinci Yıl Yıllık Amortisman Tutarı ise 6.000 TL (net defter değeri) x %40 (amortisman oranı) = 2.400 TL olacaktır. İkinci yılın sonunda birikmiş amortisman tutarı 6.400 TL (4.000 TL + 2.400 TL) olacaktır.
| Yıllar | Alış Bedeli | Amortisman Oranı | Üzerinden Amortisman Hesaplanacak Tutar (Net defter değeri) | Yıllık Amortisman Tutarı | Birikmiş Amortisman |
| 2022 | 10,000.00 TL | %40 | 10,000.00 TL | 4000.00 TL | 4000.00 TL |
| 2023 | 10,000.00 TL | %40 | 6000.00 TL | 2400.00 TL | 6400.00 TL |
| 2024 | 10,000.00 TL | %40 | 3600.00 TL | 1440.00 TL | 7840.00 TL |
| 2025 | 10,000.00 TL | %40 | 2160.00 TL | 864.00 TL | 8704.00 TL |
| 2026 | 10,000.00 TL | %40 | 1296.00 TL | 1296.00 TL | 10,000.00 TL |
Bu şekilde bütün yıllar hesaplanmış amortisman tutarları aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi olacaktır.
Dikkat edilirse en son yıl olan 2026’da kalan net defter değerinin tamamı amortisman olarak ayrılmıştır. Bu durum azalan bakiyeler yönteminin son yılı için unutulmaması gereken ayrıcalıklı bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.
.
Duran Varlıkların Amortismana Tabi Olma Süresi Nedir?
Bir duran varlığın amortismana tabi olabilmesi için işletmede bir yıldan fazla kullanılması gerekir. Diğer bir ifade ile iktisadi kıymetin faydalı ömrünün bir yıldan uzun olması gerekir.
Dolayısıyla duran varlıklar alındıkları yılda gider olarak kayıtlara intikal etmez, faydalı ömrü boyunca amortisman ayırma yöntemi ile kısım kısım gider yazılır. Bu durum muhasebenin temel kavramlarından dönemsellik ilkesinin de bir gereğidir.
2024 Yılı Amortisman ve Demirbaş Sınırı Nedir?
Bir iktisadi kıymetin amortismana tabi tutulabilmesi için alım değerinin 2024 yılı için en az 6900 TL olması gerekir. Belirtilen bu değer her sene Maliye Bakanlığı tarafından yeniden değerlemeye tabi tutularak arttırılmaktadır. Dolayısıyla ilgili tutar 2025 yılı için aynı kalmayacak, farklı olacaktır.
Sonuç
Amortisman, işletmeler için finansal bir gerçeklik ve vergi avantajıdır. Türkiye’de, vergi sistemi amortismanı dikkate alır ve işletmelere vergi avantajları sunar. Ancak, doğru hesaplamalar yapmak ve kayıtları düzenlemek önemlidir. İşletmeler, vergi yasalarına uygun hareket ederek hem maliyetlerini düşürebilir hem de varlıklarını koruyabilirler.
Amortisman ve diğer mali konular hakkında daha fazla bilgi almak için bir muhasebeci veya mali danışmanla iletişime geçmek her zaman iyi bir fikirdir. Bunun yanı sıra Zirve Masaüstü Programlarında Demirbaş Modülü içeren tüm paketlerimiz, bu süreçlerinizi en kısa ve kolay yöntemlerle tamamlamanızda yanınızda olacaktır.
